Dziedzictwo poststrukturalistycznej filozofii inności w humanistyce współczesnej (próba bilansu)

Abstrakt

Artykuł przypomina tezy wypracowanych we francuskim poststrukturalizmie koncepcji „inności” i próbuje wydobyć ich przesłanie dla humanistyki. Na początku stawiamy tezę, że o ile rozum zawsze czuł się zagrożony przez różne manifestacje tego, co „inne”, to jednocześnie zawsze realizował się w próbie pomyślenia czegoś, co całkowicie inne, co absolutnie przekraczałoby możliwości jego poznania. Jedną z najciekawszych tego rodzaju prób w dziejach filozofii, twierdzimy, była filozofia francuskiego poststrukturalizmu w swej wczesnej, transgresyjnej fazie, znaczonej nazwiskami Bataille’a, Lacana, Lévinasa, Deleuze’a, Foucaulta i Derridy. Specyfikę poststrukturalistycznych heterologii dostrzegamy w ich transgresyjno-anarchistycznym charakterze oraz antyheglowskiej orientacji, pozwalającej odróżnić myśl poststrukturalistyczną od innych ujęć problemu inności w XX wieku (np. Bachtin, Mead, Ricoeur, Gadamer), w których kontakt z innością okazuje się niezbędny dla rozwoju tożsamości. Omawiając poststrukturalistyczne koncepcje inności, próbujemy dowieść paradoksalnego znaczenia ich antyhumanistycznego przesłania dla innych nauk społecznych. Twierdzimy, że poststrukturalistom udało się wykazać, że w swym wysiłku poznania i intelektualnego opanowania bytu człowiek mistyfikuje swe rzeczywiste doświadczenie świata właśnie jako dramatycznej i nieprzezwyciężalnej obcości. W ostatniej części artykułu sprawdzamy, w jakim stopniu koncepcje te pokrywają się z literackimi i artystycznymi eksploracjami tematu radykalnej inności. W konkluzji stawiamy hipotezę istnienia trzech poziomów myślenia o inności w humanistyce, które różnią się od siebie poziomem krytyczności, pojętej jako uświadamianie sobie ambiwalencji i paradoksalności każdej heterologii – dyskursu, który środkami przynależnymi do rozumu usiłuje mówić o tym, co ów rozum ma podważać i przekraczać.