Ebbinghaus contra Dilthey. U filozoficznych podstaw psychologii jako nauki

Abstrakt

Wilhelm Dilthey (1833-1911) przeszedł do historii filozofii jako teoretyk podziału nauk na przyrodnicze („wyjaśniające” od erklären) i humanistyczne („rozumiejące” od verstehen). Jego powojenna recepcja została całkowicie zdeterminowana przez interpretację hermeneutyczną dokonaną przez Heideggera i Gadamera. Tymczasem Dilthey jest także oryginalnym i niedocenionym myślicielem, traktującym psychologię jako naukę fundamentalną. Jego przeciwstawiający się naturalizacji tej nauki projekt psychologii opisowej i analitycznej (beschreibende und zergliedernde Psychologie) sprowokował w 1896 roku druzgocącą krytykę jednego z najbardziej wpływowych przedstawicieli rodzącej się psychologii eksperymentalnej: Hermanna Ebbinghausa. Pracując nad swoją własną psychologią transcendentalną (1911), Edmund Husserl rehabilituje projekt Diltheya.

W artykule rekonstruujemy ten epizod historii nauk, przypominając wyzwania epistemologiczne z nim związane (m.in. dualizm substancji i Diltheyowskie pojęcie ‘splotu’: Wirkungszusammenhang). Szkicujemy także główne linie jego teorii impulsu i oporu, będącej odpowiedzią na denuncjowany przez Kanta skandal filozofii spowodowany słabością filozoficznych dowodów na istnienie świata zewnętrznego.