Czy trzeba nam więcej agonu? „Ponowoczesna” refleksja o roli konfliktu w kapitalizmie i demokracji

Abstrakt

W artykule analizuję propozycje Jean-François Lyotarda i Chantal Mouffe dotyczące miejsca i znaczenia konfliktu we współczesnym, „ponowoczesnym” społeczeństwie, w którym zasady współżycia określone są jednocześnie przez kapitalizm i liberalną demokrację. Wspólną cechą tych propozycji jest przekonanie, że mamy dziś do czynienia z hegemonią neoliberalnego kapitalizmu, legitymizowanego przez fałszywy konsensus, i że w tej sytuacji, w imię sprawiedliwości albo dla dobra demokracji, należy w ogóle odrzucić ideę społecznej zgody, a zrehabilitować pojęcie konfliktu. Rozważam te propozycje krytycznie, doceniając ich zalety diagnostyczne i polemiczne, ale kwestionując ich ogólną wartość filozoficzną i polityczną. Obie prowadzą bowiem ostatecznie do relatywizmu i do uznania konfliktu za wartość samoistną. Postuluję potrzebę wypracowania bardziej zrównoważonej dialektyki pluralizmu i uniwersalizmu, która pozwoliłaby odróżniać konflikty prawomocne i społecznie użyteczne od niepotrzebnych i szkodliwych.